Komt tot Mij, allen, die vermoeid en belast zijt, en Ik zal u rust geven; neemt mijn juk op u en leert van Mij, want Ik ben zachtmoedig en nederig van hart, en gij zult rust vinden voor uw zielen

Gehouden op
*zondagmorgen 20 januari 2008 in Beekbergen
Bijbellezing OT Ezra 6: 3-5; NT Matthéüs 11: 25-30
*zondagmorgen 29 juni 2008 in Enter
Bijbellezing OT Jesaja 55: 1-2; NT Matthéüs. 2: 28-30
*zondagmorgen 13 februari 2013 in Welsum
Bijbellezing OT Jesaja 55: 1-3; NT Matthéüs 11: 28-30

Ik heb een plaatje gezocht bij deze bekende Bijbeltekst. Een man op een fiets, met een grote bos takken en andere dingen op zijn bagagedrager. ‘Lastdrager’ staat er onder. Ik had ook een foto mee kunnen nemen van vrouwen in Ethiopië, uren lang lopend in de brandend hete zon, met enorme lasten op de schouders takken, zakken met meel, balen hooi en zoveel meer. Een vergroeide rug. Als ze niets dragen, lopen ze nog krom.
Vermoeid en belast… Geldt dat alleen mensen ver weg? De buitenkant, het lichaam kun je fotograferen, maar hoe zit het met de binnenkant, je geest, je psychische gestel? Voor talloze mensen is de draaglast, wat het ook moge zijn, groter dan de draagkracht.
Een stem zegt: ‘Komt tot Mij, allen, vermoeid en belast zijt…’ Zo’n geluid klonk en klinkt vaker. Op het veld van de commercie, de markt van vraag en aanbod, van de politiek met programma’s waarin bijna een hemel op aarde wordt beloofd, van de godsdienst, de religie, met allerlei profetische figuren en goeroeachtige gestalten. Komt allen en u zult wat beleven…! Vanwege alle teleurstellingen en frustraties op die markten van welzijn en geluk, is het moeilijk om onbevangen te luisteren naar zo’n Bijbeltekst, die we bovendien van buiten kennen, en ook dat is niet altijd een voordeel.
Ik ga in de leer bij een voorganger in het luisteren. Ik heb zoveel leermeesters, aan wie ik met groot respect, ook niet zonder heimwee, terugdenk. Ik denk zo vaak: kon ik nog maar even met u praten; wat zou u zeggen met het oog op…?
Een man die ik nooit zal vergeten, is professor J.M. Hasselaar, overleden in 1992. Uiterst bescheiden, ook ietwat schuchter. Hij zei nooit een woord te veel. Het was altijd raak. Hij had een spraakgebrek, waardoor hij des te zorgvuldiger zijn woorden koos. Na college draaide hij vaak een shaggie – Unic, ik weet het merk nog! – en praatte met ons, uit oprechte belangstelling. Hasselaar tekent bij deze Bijbeltekst aan: ‘Jezus zegt wat in laatste ernst alleen aan God voorbehouden is’. Een schot in de roos! De Meester had ook kunnen zeggen: komt in Mijn leerhuis en bezint u met Mij op de geboden en beloften van God. Dan was hij een rabbi geweest, zoals er velen waren. Hij had ook de rol van een goeroe, een spirituele gids kunnen kiezen om met jou onder te duiken in de diepzee van je eigen bestaan, in de hoop daar allerlei parels te vinden. Dan was Jezus, hoe dan ook, een van ons. Een aantal steken dieper, een stel sporten hoger levend, maar toch… een van ons.
Nu zegt Hij wat alleen de Hoog-Heilige, God, alleen vermag te zeggen. Ik denk aan twee teksten van Jesaja: ‘Komt en laat ons tezamen richten, zegt de HEER’ (1: 18). En: ‘O, alle gij dorstigen, komt tot de wateren, en gij, die geen geld hebt, komt, koopt en eet…’(55: 1). In deze Ene, Jezus, hebben we dus met God zelf te maken. Ook het voorgaande vers spreekt in dit verband duidelijke taal: ‘Alle dingen zijn Mij overgegeven door de Vader en niemand kent de Zoon dan de Vader, en niemand kent de Vader dan de Zoon en wie de Zoon het wil openbaren’. Die geluiden klinken alom in het Nieuwe Testament. Hasselaar raakt de kern van de Zaak: ‘Jezus zegt wat in laatste ernst alleen aan God voorbehouden is’.
‘Komt tot Mij…!’ Voor de Joden, terecht zo gehecht aan de enigheid van God, een ergernis. De geloofsbelijdenis van Israël was en is: ‘Hoor, Israël, de HERE is onze God, de HERE is een’ (Deuteronomium 6: 4). Daarover gaan ook telkens de twistgesprekken, uitmondend in de beschuldiging van Gods laster: Hij stelt zichzelf gelijk met God! Over die ergernis lezen we ook aan het begin van hoofdstuk 11, het antwoord aan Johannes de Doper: ‘Zalig is wie aan Mij geen aanstoot neemt’ (11: 6). Aanstoot nemen! Hetzelfde werkwoord als: je ergeren!
Ineens gaan allerlei andere Bijbelse akkoorden meeklinken. De apostel Paulus schrijft in zijn eerste brief aan de Korintiërs: ‘voor Joden een aanstoot, voor heidenen een dwaasheid’ (1: 23). Heidenen worden ook aangeduid met ‘Grieken’. Alle weldenkende mensen buiten Israël. Als je dat door vertaalt naar nu, mag je ook zeggen: ‘het humanistisch levensgevoel’.
We leven, althans in het Westen, in een cultuur, waarin alles moet kunnen. Op de wijze van mensen in een supermarkt of bij een lopend buffet. We stellen ons eigen levenspakket samen, ook in godsdienstig opzicht. Het moet allemaal goed voelen. Waar is wat voor jou van waarde is. Begrijp me goed: ik zou niet graag willen dat een paar leiders, inclusief kerkelijke leiders, het rantsoen voor ons samenstellen op de wijze van: slikken of stikken! Een dictatuur, vooral een geestelijke dictatuur, is wel het ergste wat er is. Maar deze vrijpostigheid, vrijblijvendheid in de supermarkt van het leven, bij het lopend buffet van ons bestaan, staat op gespannen voet met deze stem van Godswege: ‘Komt tot Mij!’
Je kunt nooit slordig met de waarheid omgaan. Dan pleeg je verraad aan alles en allen. Betekent dit dat wij, christenen, nader bepaald: protestanten, nog nader: Hervormden, nog weer nader: van orthodoxe, van confessionele signatuur, betekent dit dat wij goed zitten, het dichtst bij de waarheid zijn? De waarheid wordt nooit een bezit van ons, maar blijft altijd een Persoon buiten ons: deze Jezus, in wie God Zelf ons tegemoet komt. Joden en Grieken, Moslims en Hindoes, Boeddhisten, dichter bij huis: Oud-Gereformeerden, Links-Vrijzinnigen, Pinksterkringen, worden geroepen door en tot deze Ene. Dat strookt niet met onze levensfilosofie, maar deze Jezus zegt wel dat al het heil in Hem besloten is. Van tweeën een: het is de grootste waanzin, godsdienstwaanzin, of het is de diepste waarheid. Wie zichzelf gaat verheffen boven anderen, wie zich iets verbeeldt, toont daardoor dat hij of zij er vrijwel niets van begrepen heeft. Ja, misschien wel begrepen met je hoofd, maar niet verstaan met je hard, met het klokhuis van je bestaan.
Wie zullen deze roepstem, dit Evangelie als eersten verstaan? Niet de geslaagden, niet zij die het allemaal gemaakt hebben, wat dit ‘het’ ook moge zijn, maar allen die vermoeid en belast zijn. Dat volkje ziet er anders uit, zit anders in elkaar dan met de neus omhoog, de duimen achter het vest.
Vermoeid en belast. Met dit plaatje zijn we begonnen. Je ziet deze lastdrager op de rug. Ik probeer zijn gezicht ook te zien. Eerst het gezicht van mensen tot wie Jezus daar en toen sprak. Het zijn de scharen, zo u wilt: de familie Doorsnee, van Joodse huize. Even eerder, in hoofdstuk 9, lezen we: ‘Toen Jezus de scharen zag, werd Hij met ontferming over hen bewogen, omdat zij voortgejaagd en afgemat waren, als schapen die geen herder hebben’ (vers 36). Wel leiders, ook godsdienstige leiders, maar geen herders. Mensen gingen gebukt onder een veelheid van geboden en verboden. Met de geboden van God is niets mis. Integendeel! Ze zijn, zo schrijft de apostel Paulus, heilig en goed. Maar zodra de schriftgeleerden er de hand op leggen, er een sluitend systeem van maken, gaat het mis. In plaats van een staf om te gaan, worden de geboden een stok om te slaan. Het systeem was daar en toen doorgerekend tot 613 punten. Daar moest je aan voldoen, wilde het nog iets worden tussen God en jou. Tel uit je winst, dat wil zeggen: je verlies. De kans dat je onderweg onderuit gaat, is levensgroot. Er waren ook zogenaamde vrije groepen, maar die waren bij nader inzien niet zo vrij. Je mocht alles zeggen, alles denken, mits je – in wielrenners termen – bij het peloton bleef. Als achterblijver was je vrijwel niets, bijna niemand meer, maar lastdrager bleef je.
‘Komt tot Mij, allen, die vermoeid en belast zijt …!’ Ik probeer het plaatje – in computertaal – te ‘updaten’ naar hier en nu. Aan het begin zei ik al: de buitenkant, het lichaam, kan je fotograferen, maar hoe zit het met de binnenkant, je geest, je psychische gestel? Ik noem nog een kanttekening van professor Hasselaar bij deze tekst. Hij schrijft: ‘Velen zijn moe, omdat de angel van teleurstelling en verbittering hun leven vergiftigd heeft’.
De angel van teleurstelling…! Ik zie dat voor me, in groter en kleiner verband. De grote politieke systemen – socialisme, communisme, liberalisme – hebben niet gebracht wat ze beloofden. Eerder het tegendeel. Ooit schreef iemand – de Engelse filosoof Karl Popper -: De poging de hemel op aarde te verwezenlijken, heeft altijd weer geleid tot de hel’. Teleurstelling slaat zomaar door naar verbittering en dan is de stap naar fanatiek gedoe met de moed van de wanhoop niet ver meer.
De angel van teleurstelling en verbittering… Dat gebeurt ook in kleiner verband. De draaglast groter dan de draagkracht. Met alle psychische gevolgen van dien: overspannen, depressief, opgebrand. Mensen in de hulpverlening kunnen de wachtlijsten niet aan.
‘Komt tot Mij, alles, die vermoeid en belast zijt…!’ Komen, hoe dan? Door het Evangelie, de boodschap van Gods vreemde vrijspraak, ter harte en ter hand te nemen. Door te laten gelden, ondanks alles en door alles heen: ik ben aanvaard, ik word bemind, ik mag er zijn, met al mijn deuken en wonden, lekken en brekken, schrammen en scheuren, om Christus’ wil. Dat is een ander juk, een andere last. Van de vergeving, van de verzoening, van de ontferming, van de hand, de doorboorde hand van Christus, die op je schouder rust geven. Dat juk is zacht. Die last is licht. Al doende, zegt de HEER, zal Ik u rust geven.
Rust betekent in de Bijbel dat je tot je doel, tot je bestemming komt. De rustdag is de dag die alles weer in het goeie verband, in het juiste perspectief zet. Het kan niet toevallig zijn dat het hierna, aan het begin van hoofdstuk 12, over de rustdag gaat, over de rustdag gaat, uitmondend in: de Zoon des mensen is heer over de sabbat! De HEER God doet het eigenlijke werk, legt een vlonder onder jouw bestaan, en Hij zal dat werk tot een goed, einde brengen.
Lastdrager! Ik vond een gebed van de kerkvader Augustinus. Hij leefde van 354 tot 430. Daarmee wil ik besluiten:

‘Gij zijt begonnen mij anders te maken.
En Gij weet hoever Gij al met die verandering gevorderd zijt.
Gij die, om te beginnen, mij genezen hebt
van mijn zucht naar zelfrechtvaardiging,
tegenover al mijn andere ongerechtigheden.
Gij die mijn kwalen heelt
en mijn leven bevrijdt uit het verderf
en mij omkranst met medelijden
en barmhartigheid
en mijn verlangen verzadigt met goede gaven.
Gij die mijn hoogmoed kleingekregen hebt
door ontzag voor U
en mijn nek gedwee gemaakt hebt voor uw juk.
En nu draag ik dat juk
en het is zacht voor mij,
omdat Gij het zo beloofd en gemaakt hebt.
Het was dat al eerder, ongetwijfeld,
maar ik wist het niet,
toen ik nog bang was om het op mij te nemen.

Amen

===   ===   ===

Mattheüs 13: 24-35
Gehouden op
*Zondag 18 juli 1999, 10.00 uur te Beekbergen
Bijbellezing: OT Psalm 78: 1-4; NT Mattheüs 13: 24-35

Een gelijkenis! Onze eerste en misschien wel enige gedachte is: een verhaal, een verhaaltje dat je tussen twee slokken thee wel door hebt. In de Bijbel staan, naar ons besef, echt moeilijke stukken. De brieven van Paulus bijvoorbeeld of de openbaring aan Johannes, met al die wonderlijke beelden en visioenen. Daarmee vergeleken is een gelijkenis toch vrij simpel, glashelder?
Ik ga niet moeilijk doen, want het leven, de wereld in onszelf en om ons heen, is al moeilijk genoeg. Ik lees zorgvuldig wat hier staat. Met het oog op deze gelijkenis over het onkruid tussen de tarwe en met het oog op de twee andere gelijkenissen die daarop volgen – over het mosterdzaad en de zuurdesem – wordt een woord, ontleend aan Psalm, aangehaald, dat de diepgang en de strekking van een gelijkenis aanduidt: ‘Ik zal mijn mond opendoen met gelijkenissen. Ik zal verkondigen wat sinds de grondlegging der wereld verborgen is gebleven’.
Een gelijkenis brengt dus naar boven en naar buiten wat sinds de schepping van de wereld niet klip en klaar voor het grijpen, ook niet voor het begrijpen ligt. Een gelijkenis onthult het diepste geheim dat God enerzijds, de mensen, de dieren, de dingen anderzijds, samenbindt.

Dat kan nooit een verhaal op de wijze van een verhaaltje zijn. Het is geen theelectuur, maar stevige kost, waarbij je alles wat je in huis hebt, moet mobiliseren. Daarom klinken telkens de woorden: ‘Wie oren heeft, die hore!’
Ik ga weer – met dat prachtige beeld van Luther – kloppen op de deur van de woorden, in de hoop dat we binnengelaten worden en dat het wonder gebeurt waarvan Psalm 27 zingt: ‘Hier weidt mijn ziel met een verwonderd oog, aanschouwende hoe schoon en zuiver is, zijn licht, verlichtende de duisternis’. Ter wille van de duidelijkheid richt ik mij op drie punten, drie kernwoorden: het onkruid, het ongeduld en de oogst.

Er is een rechtmatige Eigenaar, wiens akker de wereld, dus ook het leven van mensen, is. Hij heeft goed zaad gezaaid in Zijn akker. Met dat zaad is dus niets mis. Maar dan gebeurt er iets, te gek voor woorden. Zo gek, dat het vooraf niet te voorspellen en achteraf niet te verklaren is.
‘Terwijl de mensen sliepen, kwam zijn vijand en zaaide er onkruid overheen, midden tussen het koren en ging weg’. De vijand, de tegenstander, de spelbreker, de gifmenger, de aartsknoeier. Je kunt hem nooit op heterdaad betrappen, je krijgt hem nooit duidelijk in beeld. Het kwade heeft nooit iemand gedaan, die zich verantwoordelijk stelt op de wijze van: hier ben ik! De dader is altijd weg, opgelost in de duisternis. Wat achter – en overblijft is de vrucht van die duistere vijand en de verbijstering van hen die weet hebben van de echte Eigenaar en Zijn goede werk: ‘Heer, hebt gij niet goed zaad in uw akker gezaaid? Hoe komt hij dan aan onkruid?’
Het weerwoord is geen antwoord dat sluit als een bus. ‘Dat heeft een vijandig mens gedaan!’ Vijand, een vijandig mens! Ook als je dat duistere heerschap een naam geeft, zoals ‘duivel’ of ‘satan’, dan nog krijg je geen duidelijk gezicht. In de loop van de eeuwen zijn er allerlei theorieën opgesteld om deze duisternis, hoe dan ook, op te klaren. Een collega uit Woerden, dr. Ton van der Hoeven, heeft er onlangs een proefschrift aan gewijd, met de titel: ‘Het imago dan satan’, maar het ‘fijne’ – als je dat zo noemen mag – weet niemand.
Er wordt voor dat onkruid een woord gebruikt, dat je niet helemaal kunt thuisbrengen. Je kunt het – in de termen van de plantkunde – niet determineren. Ook dat kan geen toeval zijn. Het wordt aangeduid met ‘dolik’ of ‘zwarte tarwe’. Het lijkt bedrieglijk veel, althans bij het opgroeien, op goede tarwe, maar gaandeweg zie je het verschil. Het is spul met een breed vertakt wortelgestel. Vandaar de ellende bij het uittrekken, maar dat komt straks nog, bij het tweede kernwoord: ongeduld. Onkruid! Er is al veel gewonnen als we de verbijstering, het verdriet, het hartzeer niet kwijtraken. Wie de pijn van het onkruid verliest, weet niet meer dat er een Eigenaar is, die het goede met Zijn akker voorheeft, die ook zorg draagt voor de oogst. Het verlies van pijn is het allerergste. Dan nemen we het kwade op de koop toe, omdat de werkelijkheid nou eenmaal niet anders is.
Elie Wiesel, een overlevende van Auschwitz, die ik vorige week noemde in verband met de sabbat, heeft onderstreept dat het tegendeel van liefde niet de haat is, maar de onverschilligheid. Dan ben je, net als die vijand, ook al weg, opgelost in de duisternis. Pijn, verdriet, hartzeer, verbijstering met het oog op de toestand van je eigen levensakker, de akker van de kerk, de akker van de politiek, de akker van de wereld, waar het onkruid welig tiert.

Kloppen op de deur van de woorden. Het tweede punt is het kernwoord ongeduld. Een voor de hand liggende reactie van de dienaren: ‘Wilt gij dan, dat wij het onkruid bijeenhalen?’ En het weerwoord van de Eigenaar: ‘Neen, want bij het bijeenhalen van het onkruid zoudt ge tevens het koren kunnen uittrekken. Laat beide samen opgroeien tot de oogst’.
Betekent dit dat de dienaren alleen maar lijdelijk toezien en eigenlijk wel kunnen gaan slapen? Nee, maar er is en blijft een verschil, van ons uit gezien: zelfs hemelsbreed, tussen Hem, die de Eigenaar is, en ons, die als een genadegave Zijn dienaren mogen zijn. Het laatste oordeel komt ons niet toe en daarom is iedere vorm van fanatisme uit den Boze. In geval van fanatisme komt de vijand, dat vijandige mens, weer terug, vermomd in de kleren van de zogenaamde dienaren. Het Koninkrijk van God is nog niet gekomen. Het is aanwezig op de wijze van het goede zaad, vooral op de wijze van Hem, die Zelf de weg ging van het tarwegraan, maar de voleinding staat nog uit. De geschiedenis in het algemeen, de kerkgeschiedenis in het bijzonder, is een sprekend commentaar bij deze waarschuwende woorden. Ongeduld leidt zomaar tot fanatisme en dan zijn de brandstapels nooit ver uit de buurt.

Er waren en zijn kerken die zo zuiver willen zijn dat er eigenlijk geen verschil meer is met de voleinding, het Koninkrijk van God. Dan worden de zuiveringen tot een repeterende breuk. Eerst worden de boeken van de anderen, de andersdenkende verbrand en daarna die mensen zelf. En wat de wereldgeschiedenis betreft: niet zo lang geleden was hier sprake van het Derde Rijk dat volgens de Führer en zijn dienaren vrijwel samenviel met het Rijk van God.

Joden, zigeuners, homoseksuelen en talloze anderen werden getypeerd als onkruid, dat uitgeroeid, ‘ausradiert’, moest worden. Soortgelijke dingen gebeuren op ’t ogenblik ook in Iran, waar de geestelijke leiders vrijwel goddelijk gezag hebben, ten koste van zo velen. Het komt allemaal voort uit het ongeduld, als zou onze zaak samenvallen met de Zaak van God.
‘Laat beide opgroeien tot de oogst’, zegt de Eigenaar, daarmee neemt Hij ongehoord veel risico. Het kwade kan voortwoekeren, krijgt, hoe dan ook, de tijd. Het teert als een parasiet op de genadetijd, die allen, goeden en kwaden, vergund, toegemeten is. We zullen er tot aan de oogst last van hebben. De genadetijd heeft dan ook in velerlei opzicht het karakter van een lijdenstijd. Nog eens die vraag: zijn we dan niet geroepen om het kwaad te bestrijden? Jazeker, de Bijbel is er vol van. Maar onze strijd zal altijd die van dienaren zijn, die enige hand- en spandiensten verrichten voor de Eigenaar. Het zal ons niet lukken om de akker van ons leven, de akker van de kerk, de akker van de wereld onkruidvrij te maken. We mogen doen wat in ons vermogen ligt, wetend dat we dienaren zijn, geen. Eigenaar, wetend dat ons inzicht in vrijwel alles wat met dit leven samenhangt, uitermate beperkt is. Anders gezegd, met de woorden van de Heidelbergse Catechismus: ‘ook onze beste werken zijn in dit leven alle onvolmaakt en met zonde bevlekt’.

Kloppen op de deur van de woorden. Onkruid tussen de echte tarwe. Het ongeduld van de dienaren, terechtgewezen door de Eigenaar. En nu het laatste punt, het derde kernwoord: de oogsttijd.
In deze verwachting ruist zowel de mateloze troost als de ongekende ernst van het Evangelie. ‘In de oogsttijd zal Ik tot de maaiers zeggen: haalt eerst het onkruid bij een en bindt het in bossen om het te verbranden, maar brengt het koren bijeen in mijn schuur’.
Er is een laatste oordeel, een definitieve scheiding tussen goed en kwaad. Dat is de troost van het Evangelie. De geschiedenis verloopt niet in het wilde weg, zo dat het eigenlijk niet zou uitmaken wie je bent of wat je doet. Er is een einde, die een voleinding is. Ware dat niet zo, dan zou alle inspanning, alle liefde, alle worsteling voor het waarheid en tegen de leugen, voor het recht en tegen het onrecht, voor het leven en tegen de dood, tevergeefs, want: lood om oud ijzer zijn. Om een woord van professor Kuitert aan te halen, een woord dat mij wel uit het hart gegrepen is: ‘De beul zal niet voor eeuwig een voorsprong hebben op zijn slachtoffer’. Anders gezegd: alleen als er een laatste gericht is, heeft alles werkelijk, wezenlijk gewicht.

Wie zal in deze uiteindelijke schifting dan geen onkruid bevonden worden? Dat is de ernst van het Evangelie. Wie de Schrift aandachtig leest, wordt niet in het ongewisse gelaten. Alleen Jezus Christus, Zijn volbrachte werk, is onze troost en onze hoop. Het geknakte riet zal Hij niet voorgoed verbreken en de walmende vlaspit zal Hij niet voorgoed uitdoven. Om in het beeld van het zaad te blijven, hoewel de werkelijkheid uit het beeld barst: als de Eigenaar van de akker, als de Zaaier bij uitnemendheid, liet Hij Zichzelf zaaien, ging Hij zelf de weg van het Zaad, opdat alle andere zaailingen geen onkruid bevonden zouden worden.
Buiten, los van Hem, is er geen toekomst, geen leven, geen hoop, geen vrijspraak in het uiteindelijk gericht. Verbonden met Hem is er leven, leven dat niet vergaat, eeuwig leven. Je kunt het beter zingen dan zeggen. Het gaat immers om geheimen die sinds de grondlegging der wereld verborgen zijn gebleven. Daarom zingen we:

‘God van zegen / onzentwege / hebt G’ uw Zoon gezaaid; / en het zaad werk wakker: / op de wereldakker / wordt met vreugd gemaaid.

Ach, wij smeken: / in dit teken, / Heer, maak ons gewis, / dat Gij ons zult schenken / boven alle denken / wat ons nodig is.’

Amen

===   ===   ===

Mattheüs 14 : 22-33

Gehouden op
*Zondag 27 februari 1977 9.30 uur te Oosthem
Bijbellezing: Mattheüs 14 : 22-33

*Zondag 13 augustus 1987 te Ellecom/De Steeg
Bijbellezing: Jesaja 51: 9-11; Mattheüs 14: 22-33
*Zondag 12 februari 1984 te Hellendoorn
Bijbellezing: Jesaja 51: 9-11; Mattheüs 14: 22-33

In ieder brokje van de Bijbel klopt het hart van het geheel, dat tegelijk het hart van God is. Wie het hoort, wordt gaandeweg geboeid en gezegend. Dat hart klopt ook in de geschiedenis die we gelezen hebben: sprakeloze discipelen en een sprekende Heer op het meer van Galilea.
Om dichter bij dit geheim te komen, heb ik gezocht naar een woord dat door al die woorden heen ruist. Het Woordje: geloof. Nader aangeduid: geloof bij de gratie Gods!
Ik kan mij voorstellen dat u niet direct op het puntje van de stoel gaat zitten. Misschien denkt u wel: Ja, hallo, waar zou het in de kerk anders om gaan. Ik vraag u op voorhand enig geduld, enig krediet. Het zou kunnen zijn dat dit overbekende, misschien wel ietwat versleten woordje ‘geloof’ een nieuwe klank, een nieuwe kracht en kleur krijgt als je het tegen het licht van dit Bijbelgedeelte houdt.
Naar oude gewoonte maak ik een indeling in drieën. Het zijn handwijzers om dichterbij te komen. Het gaat over de omstandigheden, waarin het geloof beoefend wordt; En verder: over de oorsprong van het geloof, waar het vandaan komt; Ten slotte over het uitzicht, waarop het is gericht.
Daar gaan we dan. Mijn ervaring is: als Alice in wonderland. We hebben gebeden dat die ervaring aanstekelijk mag werken. Dat heb ik trouwens niet in de hand. Daarom bidden we erom: een geschenk van Hogerhand, het magnetische veld van de Heilige Geest, een is: Gods verrassende aanwezigheid.

De omstandigheden waarin je als gelovige verkeert. Die komen hier duidelijk in beeld. Op het meer van Galilea – ook wel de zee van Tiberias ofwel het meer Gennesareth genoemd – tobt een aantal mensen, discipelen van Jezus. Het scheepje waarin zij zich bevinden wordt geteisterd door de golven, opgenomen en weer neergekwakt. Het is noodweer! Dat meer, die zee, is voor een deel omringd door bergen, vooral de hoogvlakte van Golan, omstreden gebied tussen Israel en Syrië. Door hoog en laag ontstaan grote verschillen in luchtdruk, waardoor een rustige zee in korte tijd kan veranderen in een heksenketel. De valwinden wakkeren zomaar aan tot een razende storm. Discipelen, kleine, kwetsbare mensen uit de kring van deze Meester, vele stadiën – een stadie is een kleine 200 meter – van het land verwijderd.
Zo zijn de omstandigheden, waarin je als gelovige verkeert. Wat hier verhaald wordt, is meer regel dan uitzondering. De perioden waarin de gelovigen de luwte, windstille plekken hebben gezocht en daar bleven hangen, zijn niet de beste tijden geweest.

In dit verband is ook het korte regeltje, waarmee de geschiedenis begint, veelzeggend: ‘En terstond dwong Hij Zijn discipelen in het schip te gaan en Hem vooruit te varen’. De kring van de discipelen wordt gedwongen om te midden van de gevaren te zijn, in nacht en stormgebruis. In deze omstandigheden bevindt zich de gemeente van Christus en verkeert iedere gelovige. Voortdurend bedreigd door machten, die ons te groot zijn, waartegen we niet zijn opgewassen. De zee, dat is in de Bijbel de macht van de chaos. Als je dat doorvertaalt, dan betekent het ook: de macht van ziekte en zorgen, van eenzaamheid en verdriet, van het domme geweld en de harteloze haat; van de macht die lichamen – tempels van de Heilige Geest! – ruïneren en harten leegzuigen en volstoppen met angst en onrust, tot de dood erop volgt. Zo, daarin wordt het geloof bij de gratie Gods beoefend.
Voordat we naar het tweede punt van aandacht overgaan: er is nog een omstandigheid, die we zomaar over het hoofd zien. Intussen wordt voor ons gebeden! Ik lees weer wat er staat: ‘En toen Hij de scharen weggezonden had, ging Hij de berg op om in de eenzaamheid te bidden’. Anders gezegd, zoals we elders in het Evangelie lezen: ‘Simon, Simon’ – en vul je eigen naam maar in! – ‘de satan heeft geprobeerd en poogt nog steeds u te ziften als de tarwe, maar Ik heb voor u gebeden dat uw geloof niet zou bezwijken’ (Luc. 22: 31-32).

Geloof bij de gratie Gods! Omstandigheden. Waar ligt de oorsprong? Waar komt het vandaan? In deze omstandigheden, storm en ontij, komt Hij die voor de Zijnen bidt. Dat, beter nog: Hem hadden ze niet verwacht! In de vierde nachtwake, ’s morgens tussen 3 en 6 uur, kwam Hij tot hen, gaande over de zee. Toen de discipelen Hem zagen, werden zij verbijsterd en zeiden: het is een spook! En zij schreeuwen van vrees! Vergeten waren de oude woorden, die in de beslotenheid van de tempel dapper en daverend gezongen waren. Zoals die van Psalm 65: ‘Gij, die de bergen vastzet door Uw kracht, (…) die het bruisen van de zeeën doet bedaren, het bruisen van haar golven en het rumoer van de natiën’. Of die van Psalm 93: ‘Stromen verheffen, o HERE, stromen verheffen hun stem, stromen verheffen hun bruisen; boven de stemmen van vele wateren, van de geweldige baren van de zee, is de HERE, geweldig in den hoge’.
Maar als de nood aan de man komt, dan wordt er alleen nog maar geschreeuwd van vrees. Als de oude beloften waar blijken te zijn, dan krijsen ze: een spook, een spook! Waar komt het geloof vandaan? Waar rust het op? Door het loeien van de storm klinkt een roepstem: de stem van Hem, wiens gebed ons draagt, wiens belofte ons bemoedigt: ‘Houdt moed! Ik ben het, weest niet bevreesd!’ Wij zijn geneigd om te zeggen: ja, ja, maar laat eerst die storm even bedaren, want anders zijn en blijven we doodsbenauwd! Maar de Meester wil ons leren wat geloof is. Hij roept ons uit onze laatste schuilplaatsen vandaan, opdat we op niets, op niemand anders zouden vertrouwen dan op Hem alleen. Hij roept ons zelfs overboord! Alleen zo zullen we grondig van onze vrees bevrijd worden.
En Hij zei tot Petrus: ‘Kom!’ En Petrus ging uit het schip en ….liep over het water. Dat kan niet, zeggen wij. Wij rekenen met ons verstand, maar een mens bestaat uit meer dan zijn verstand alleen. Wat hier verteld wordt, betekent: boven een peilloos diepe afgrond worden we vastgehouden; alle steunpunten zijn ons ontvallen, geen centimeter vaste grond onder de voeten om op te staan, en toch worden we niet verzwolgen!

Daar en zo ligt de oorsprong van het geloof bij de gratie Gods. Het berust op Hem, die voor ons bidt en die ons tegemoet komt met Zijn belofte: ‘Houdt moed! Ik ben het! Weest niet bevreesd!’ Die belofte heeft als keerzijde, op de wijze van hol en bol, een gebod: ‘Kom!’
Door de eeuwen heen hebben mensen, met vallen en opstaan, geleerd om te geloven. Het wordt geleerd tot op de dag van vandaag. Te midden van alle machten die ons hart benauwen, die ons soms, vaak de adem snoeren, zodat er alleen nog maar een kreet, een zucht wordt uitgeperst, brengt de Heilige Geest de stem over van Hem die gezegd heeft en blijft zeggen: ‘Houdt moed! Ik ben het, weest niet bevreesd!’ In de chaos, in het woeden van de elementen, houd Ik u vast, en daarom: ‘Kom!’ En zie, er blijkt een weg te zijn, waarop mensen gaan en staan. Ieder zou zeggen: geen grond onder de voeten, maar toch…! Een belofte en een gebod. Daar ligt de oorsprong van het geloof bij de gratie Gods. Zo ontstaat, zo bestaat het.

Omstandigheden… Oorsprong… Een laatste aandachtspunt: waar is het geloof op gericht? Het is op Hem gericht, op Wie het ook berust. Daarom wordt Hij, Jezus Christus, in de Hebreeënbrief ook de leidsman en voleinder van het geloof genoemd (12: 2). Als we niet met hart en ziel en handen op Hem gericht zijn, één en al oog en oor voor Hem, dan zijn we nergens meer. Ook die lijn tekent zich duidelijk af in deze geschiedenis. Petrus ging uit het schip, liep over het water, ging naar de Meester, die hem riep. Maar toen hij z’n ogen afwendde naar de wind en de golven, werd hij doodsbenauwd en begon te zinken. Ik vind dat zo aangrijpend en zo herkenbaar. Wie zijn blik richt op de omstandigheden, afgezien van de Heer Jezus Christus, die wordt door de omstandigheden vermorzeld en verzwolgen. Wij zijn niet opgewassen tegen de machten die in deze wereld heersen en die vrij spel lijken te hebben.

Ook niet tegen wat in onszelf speelt en spookt. Dit laatste wordt wel gesuggereerd door allerlei vormen van spiritualiteit, die alom worden aangeprezen te krijgen. In het oude avondmaalsformulier staat: ‘Wij zoeken de zaligheid, het behoud, buiten onszelf in Jezus Christus.’ Daarom wordt het Heilig Avondmaal aangericht, ook volgende week zondag in deze kerk, Deo Volente, bij leven en welzijn. De uitnodiging klinkt: ‘Komt nu, want alle dingen zijn gereed!’ Met de woorden van een dichter, Jaap Zijlstra: ‘Bij het zien / van al die brokjes / denk ik / het is vogelbrood. // Kom maar / postduif moe gevlogen, / kom maar / mussen uit de goot (….)’. Ik denk ook aan de woorden die in deze eeuwenoude kerk gezongen zijn en nog altijd klinken. Woorden, die onze macht te boven gaan. ‘Nu jaagt de dood geen angst meer aan…’. Of: ‘Geen vijand vrees ik…’.
Die woorden zijn nooit los verkrijgbaar. Losgemaakt van onze HEER en Heiland zijn die woorden gebakken lucht, doekjes voor het bloeden, praatjes voor de vaak. Maar geloof bij de gratie Gods is ook dit: in alles gericht zijn op Hem, wiens gebed ons draagt, wiens belofte ons bemoedigt, wiens gebod ons in beweging brengt.

Met het oog op Hem blijken de omstandigheden niet het laatste woord te hebben. Met het oog op Hem blijken de woorden die we zeggen en zingen vast en zeker te zijn omdat ze verankerd zijn in Hem. En als we Hem soms dreigen kwijt te raken, dan verliest Hij ons niet uit het oog. Hij is altijd op gehoorsafstand, zoals Hij was bij Petrus. Toen hij begon te zinken, schreeuwde hij: ‘HERE, red mij! Kyrie eleis! Terstond stak Jezus hem de hand toe, greep hem en zei: Klein gelovige, waarom ben je gaan twijfelen?’

Ten slotte, lieve gemeente, om alles nog eens samen te vatten: we zijn als gelovigen bij de gratie Gods en samen als gemeente van Christus onderweg. Storm en ontij worden ons niet bespaard. Maar we mogen weten, ook in al ons tobben en rondtollen, geschud en geslingerd van en naar alle kanten: er wordt voor ons gebeden, zelfs met onuitsprekelijke verzuchtingen. Hij die voor ons bidt, komt ons tegemoet met Zijn belofte: ‘Houdt goede moed, Ik ben het, weest niet bevreesd!’, en Zijn gebod: ‘Kom!’
Op Hem rust ons geloof. Hij gaat ons voor, totdat de storm en het ontij voorgoed voorbij zijn, wanneer het beloofde land, de nieuwe hemel en de nieuwe aarde bereikt zijn. Ook het Heilig Avondmaal wijst daarheen: voorsmaak van de voleindigde vreugde. Zo leren we de belijdenis, waarmee deze geschiedenis eindigt. Niet: er zal wel iets wezen, want dat kan zo meer kantelen tot: er zal wel niets wezen. Maar deze belijdenis: waarlijk, Gij zijt Gods Zoon, God in ons midden! Amen

===   ===   ===

Mattheüs 15: 21-28
Gehouden op
*Zondag 14 augustus 2005, 10.00 uur te Beekbergen
Bijbellezing: Jesaja 56 : 1-5; Mattheüs 15 : 21-28
*Zondag 11 september 2005, 18.30 uur te Rheden
Bijbellezing: Jesaja 56 : 1-5; Mattheüs 15 : 21-28
*Zondag 31 augustus 2008, 10.00 uur te Welsum
Bijbellezing: Jesaja 56 : 1-5; Mattheüs 15 : 21-28
*Zondag 26 oktober 2008, 9.00 en 10.30 uur te Ermelo
Bijbellezing: Jesaja 56 : 1-5; Mattheüs 15 : 21-28

Ellecom, 1979, met een uitloop naar 1980. Onze Heidi was ziek, echt ziek. Wij riepen de hulp in van onze huisarts, dokter Cretier in Dieren. Eerst telefonisch. Toen ik hem aan de lijn had, bleef het aan de andere kant alleen maar stil en even later werd de hoorn erop gelegd. Ik probeerde het nog een keer en de volgende dag opnieuw. Uiteindelijk hoorde ik hem zeggen: ‘als alle mensen in Dieren gezond zijn, heb ik misschien nog een gaatje voor dat volkje in Ellecom’. Ik nam dat niet, ik liet het er niet bij zitten. Ik ging naar Dieren, naar het huis van de dokter, tegenover het station. Ik werd opgewacht door vrienden van Cretier, die zeiden: ‘Loop toch niet te zeuren, man! Een mens meer of minder in Ellecom, dat maakt niet uit; en nu wegwezen!’ Na eindeloos veel moeite kwamen we toch in het ziekenhuis in Velp, bij de kinderarts dokter Wilton. Hij zei: ‘Velp is bijna stad, eigenlijk al Arnhem; voor boeren en buitenlui uit de omgeving heb ik geen tijd’. Daar moesten we het voorlopig mee doen.

Ik zie u denken. U vertrouwt het verhaal niet. Wat ik vertelde, is helemaal waar. Uitgezonderd die reactie van de huisarts – met de kring om hem heen – en van de kinderarts. Ze deden alles wat ze konden, zo mogelijk meer dan dat. Dokter Cretier is allang gestorven. Met dokter Wilton, die al jaren met pensioen is, heeft onze Heidi nog steeds contact. Ik verbuig de waarheid van ons verhaal, vlecht er fantasie doorheen, vreselijke dingen, om dichter bij dit Bijbelverhaal te komen. Dan lees je het niet alleen. Je beleeft het ook.

Ik probeer mij in te leven in die vrouw. Als man, als vader, heb je altijd een achterstand, tenminste van negen maanden, die je nooit in kunt halen. Haar naam wordt niet genoemd. Ze is een en al moeder. Ook gelovige bij de gratie Gods, maar daarover straks meer. Ze komt uit de omgeving van Tyrus en Sidon, kustplaatsen in wat nu Libanon heet. Koningin Izebel had daar haar bakermat. Bedenkelijke streek. In Mattheüs 11 worden Tyrus en Sidon in een adem genoemd met Sodom. Ook dat hoort niet fijn. Als het over kerk en geloof gaat, stel je er dan niet te veel van voor. Maar lees nu eens wat er staat! Ze blijft Jezus achtervolgen, tot ergernis van de discipelen. Al haar wanhoop, geladen met hoop, schreeuwt ze uit: ‘Ontferm u over mij, HERE, Zoon van David!’ Met andere woorden, in het Grieks, en dan hoor je niet alleen de klok luiden, maar je weet ook waar de klepel hangt: ‘Kyrie eleis!’ Het is een belijdenis die het hart van God raakt, die de eeuwen door in de kerk, in de kring rondom de Kurios, de HEER, opklinken. ‘Zoon van David’ is ook zo’n klokgelui vanuit de klepel, vanuit het hart. Die vrouw liep dus niet in het wilde weg naar de zoveelste goeroe, naar een of andere toverdokter, maar ze wist dat God Zelf in deze Ene adembenemend dichtbij was. Hoe wist ze dat, zo ver van het orthodoxe Jeruzalem, geboren en getogen in een streek vol godsdienstige hutspot? Je kunt allerlei vermoedens ventileren, maar het blijft ten diepste een geheim.

De Geest van God waait waarheen Hij wil. De eersten zijn de laatsten, wie nakomt, gaat voorop. Daar kom je dan, in een omgeving waarvan je denkt: kerkelijk mondjesmaat, misschien nog minder. Voorbeeld, weer heel dichtbij. Onze Wijnand wilde belijdenis doen. In het centrum van Amsterdam. Ik was ook doende in het orthodoxe, meelevende Beekbergen om met zo’n kring op weg te gaan. Na verloop van tijd vroeg ik aan Wijnand: ‘Met hoeveel mensen zijn jullie?’ Ik dacht: hij is misschien de enige. ‘Meer dan dertig, papa’, zei hij.
In die belijdenisdienst, in de Westerkerk, werd meer dan de helft van die kring ook gedoopt. Van huis uit randbewoners dus, zo u wilt buitenstaanders. Ik zat de hele dienst tegen mijn tranen te vechten, zó indrukwekkend was het. Wat een verrassing!
Ook zo’n vrouw, moeder van een doodziek kind. Alleen verrassing? De discipelen ergeren zich bont en blauw. Hun regeltjes van zo-zijn-onze-manieren kloppen niet meer.

Is die Ene, de Meester, de Kurios, zoveel anders, zoveel beter? Hij geeft taal noch teken, zwijgt als het graf. ‘Stuur haar weg!’, zegt de kerkelijke kring. Zo te horen, is Hij het daarmee eens: ‘Ik ben alleen gezonden naar de verloren schapen van het volk van Israël’. Eigen volk eerst, hoor ik daarin. Zelfs: eigen volk alleen! Ik hoor Wilders, het Vlaamse Blok en zoveel anderen al lachen.
Maar die vrouw laat zich niet uit het veld slaan. Ze roept opnieuw: ‘Heer, help mij!’ Minder woorden dan zopas. Hoe groter de nood, hoe korter het gebed. Een S.O.S.-signaal kan nooit een lang verhaal zijn.

Ik probeer dichter bij die Ene te komen. Mij inleven in Hem zal niet lukken. Ik ben de Messias niet. Ook dat is een verademing. Zoveel mensen in de kerk lijden aan een messias-complex. Ze denken dat zij wereld moeten redden. Als zij er niet bij, niet meer zijn, kan de HERE God eigenlijk wel inpakken. Klets!
Hij trekt zich terug! Zo begint het verhaal. Na alles wat er gebeurd is: de gesprekken over rein en onrein, twistgesprekken met de Farizeeën – kerkelijke keurmeesters – , storm op het meer, genezing in Gennesareth, wonderbare spijziging. De geschiedenis met deze vrouw wordt gevolgd door een tweede verhaal over brood, dat niet opraakt. Deze Ene, Jezus Christus, geeft Zichzelf weg, Brood voor allen, voor Israël en de volken, en er blijft royaal over. Daar gaat het heen, maar zover is het nog niet.
Eerst dat zwijgen. Om gek van te worden. Dan dat eigen volk eerst, alleen….Dan die pijnlijke, discriminerende opmerking, als die vrouw blijft roepen: ‘Het is niet goed om de kinderen hun brood af te nemen en het aan de honden te voeren’.

Waarom reageert Hij zo? Ik weet het niet, althans niet uit mijzelf. Hoe ouder ik word, hoe minder ik weet, maar alles, voor de wereld van God en Zijn Woord, wordt des te ontzagwekkender.
Wat zal ik als klein duimpje zitten frunniken aan deze reusachtige teksten? Ik ga in de leer, ik steek mijn licht op bij voorgangers, wier woorden het al eeuwen uitgehouden hebben. Augustinus, de kerkvader, omstreeks 44 na Christus, tekent bij dit zwijgen van de Meester aan: ‘Zo handelt God met allen die Hem naderen, niet omdat de barmhartigheid wordt geweigerd, maar opdat het verlangen wordt aangevuurd’.
Je kunt platweg reageren: ‘Dat is van de nood een deugd maken!’ maar dan haal je de stekker uit het stopcontact en verdwijnt de muziek. In het spoor van Augustinus verschijnt Luther op het toneel, een Augustijner monnik. Hij is diep geraakt door deze woorden. Hij wist levenslang, aan den lijve, wat aanvechting betekent, worstelen met God. Voor zover wij weten, heeft hij ten minste zestien keer over dit Bijbelverhaal gepreekt. Ik laat Luther even aan het woord: ‘Het is een harde klap, als God zich zo voordoet, zo ernstig en toornig, als Hij zijn genade zo hoog en zo diep verbergt. Wie dat ervaren en gevoeld hebben, weten daar alles van: je denkt dat Hij zich wil houden aan wat Hij heeft gezegd. (…)‘

Maar wat doet die vrouw? Die blijft maar vasthouden aan dat Woord, ook al spant alles samen om het haar af te pakken. Zij vertrouwt erop, vast en zeker, dat Christus’ goedheid eronder verborgen ligt, en ze wil er niet aan, dat Christus echt zo zou zijn. Dat is vasthouden’. En even verder: ‘Zij geeft God gelijk in Zijn oordeel over ons, en als we dat doen, dan hebben we gewonnen, dan vangen we Hem in Zijn eigen woorden’.

Wat een woorden, uit het leven, het leven met God, gegrepen. Nu begrijp ik ook beter, niet alleen met mijn hoofd – daar zit zoveel zaagsel in – , maar vooral met mijn hart, dat Luther zo vaak andere woorden gebruikt om dichter bij het geheim te komen en te blijven. In zijn moedertaal, Duits, de uitdrukking: ‘gegen den Augenschein’, tegen wat schijnbaar voor ogen is. In het Latijn, internationale vaktaal en voertaal toentertijd: God openbaart zich veelal ‘sub contrario’, onder de schijn van het tegendeel. Onder het schijnbaar harde ‘nee’ is Zijn barmhartige, eeuwige ‘Ja’ verborgen. Zo spreekt, zingt Luther vooral met het oog op het kruis van Christus: ‘sub contraio’, onder de schijn van het tegendeel. Het oordeel is behoud, de duisternis is licht, de dwaasheid is wijsheid, de zwakheid is kracht!

Ik kom, al luisterend, bij het slot van dit verhaal. Toen antwoordde Jezus: U hebt zo’n groot geloof!; wat u verlangt, zal ook gebeuren; en vanaf dat moment was haar dochter genezen! De Meester geeft zich gewonnen. Hij laat zich gezeggen door Zijn eigen woorden. Een paar opmerkingen daarover, ter overweging aangeboden. Dit is onderwijs in ‘optima forma’, in de hoogste, beste zin. De leraar kent geen grotere vreugde dan deze: de leerling heeft z’n les zo goed geleerd dat de leraar ervan leert. Dat is ook echte ouderschap: als kelkbladen van een bloem terugtreden om de knop de ruimte te geven. In zekere zin: jezelf overbodig maken.
Deze vrouw heeft, met de woorden van de profeet Jesaja, een gedenkteken en een naam ontvangen in het huis van God, beter dan zonen en dochters, een eeuwige naam, een naam die onvergankelijk is. Nu gaat mij ook een licht op over die woorden: ‘Ik ben slechts’- ‘alleen’, zegt de Nieuwe Vertaling – ‘gezonden tot de verloren schapen van het volk Israël’. Ook hier geldt wat Luther schrijft over de schijn van het tegendeel. ‘Slechts’, ‘alleen’ wil zeggen: in de eerste en in de laatste plaats voor het volk Israël. Daartussen in komen wij, van nature heidenen, genadig aan bod, royaal aan het licht. Zoals Paulus, de apostel, schrijft: ‘als een wilde loot, geënt op de oude stam van Israël’. Het heil is uit de Joden. Als we dat geloofd en geleefd hadden, dan was Hitler een eenvoudige Oostenrijker gebleven. Dan zou er meer vrede zijn in en om Jeruzalem.

Die vrouw blijft staan en ze wuift uitnodigend naar Jan en Alleman, naar Griet en Allevrouw.
Hebben de discipelen dat verstaan? Ik weet het niet. De Meester moet het opnieuw duidelijk maken met het Brood dat niet opraakt. Wat hebben ze daarmee gedaan? Die vraag komt ook naar ons toe. Wat doen we met het wuiven, het wenken van deze vrouw, die een gedenkteken is, een eeuwige Naam heeft?  Wat doen we met deze Ene, die voor allen is gekomen? Deze Meester, die de Minste is geworden? We zijn bedelaars die elkaar wijzen waar het Brood, Levensbrood, te vinden is, gratis, uit genade. Om met de woorden van Luther, de laatste voordat hij stierf, te eindigen:

‘Wir sind Bettler, verum est!’ Wij zijn bedelaars, dat is waar.  Amen.

===   ===   ===

Gehouden op:
*Zondag 20 februari 2005, 10.00 uur te Beekbergen
Bijbellezing: Exodus 24: 12-18; Mattheüs 17: 1-9

Op een berg… Met andere woorden: een topervaring. Wat roept dat bij u op? Misschien wel herinneringen aan een vakantie, ergens in Zwitserland of in Oostenrijk. Wat ziet de wereld er anders uit als je zo, op een berg, om je heen en naar jezelf kijkt. Je voelt je opgenomen in een groot verband. Je beseft je kleinheid, je nietigheid en toch voel je je verbonden met die ruimte, die schoonheid om je heen. Ook als u nooit over de grens bent geweest, zult u een en ander herkennen. Je hebt de neiging om te blijven staan, om de tijd even stil te zetten, want dit alles moet duren, hoe langer hoe beter.
Toch moet je verder, bergafwaarts, naar de laagvlakte, waar zich het gewone leven, met alle zorgen en zwarigheden, afspeelt.
Jezus op een berg, met drie van zijn discipelen. Ik stond verschillende keren op de plaats waar dit heilig gebeuren zich voltrok. Men vermoedt althans dat het de berg Tabor was. Die berg heeft uit de verte veel weg van een gigantische molshoop, keurig rond, in het golvende, groene landschap van de provincie Galilea, in het noorden van Israël. Ik stond er als vakantieganger, als toerist, en keek vol verbazing en verwondering om mij heen.
Ik probeer er als discipel te staan. Het uitzicht is naar alle kanten fenomenaal, maar dit Bijbelverhaal wil dat we iets, iemand anders zien. Het is niet een verhaal uit een reisgids, tenzij je bedoelt – om met het wereldberoemde boek van John Bunyan te spreken – : een pelgrimsreis naar de eeuwigheid. Onderweg daarheen gaat het om andere bezienswaardigheden dan in een gangbare reisgids vermeld. Bezienswaardig is deze Ene, de Meester, Jezus alleen. Als je Hem onderweg, tussen je geboorte en je dood, niet ziet, dan raak je steeds verder van huis, het Vaderhuis namelijk met de vele woningen.

We gaan opnieuw heel zorgvuldig lezen. Dit Bijbelgedeelte staat in een stroom, een storm van gebeurtenissen, die nogal dreigend en somber zijn. In het voorgaande hoofdstuk is de lijdensweg van Jezus heel duidelijk en dringend ter sprake gekomen: ‘Van toen aan begon Jezus Zijn discipelen te tonen, dat Hij naar Jeruzalem moest gaan, veel moest lijden, gedood worden en ten derde dage opgewekt worden’.
Wonderlijke woorden: een Meester, die de Minste wordt, een Leider die de weg van het lijden gaat. Wonderlijk ook de uitnodiging aan mensen, zo totaal anders dan de teksten in een reisgids om klanten te winnen: ‘Indien iemand achter Mij wil komen, die verloochene zichzelf, neme zijn kruis op en volge Mij’. Ik zie het al staan in de gids van de ANWB, van Van den Berg in Loenen, van Beter Uit, van Drietour….
‘En zes dagen later…’. Zo begint het verhaal. Waarom staat dat hier? De evangelist is doorgaans niet zo kwistig met zulke details. Is er even een stilte na de storm van die eerste lijdensaankondiging? Een korte pauze, om op verhaal te komen in de dingen enigszins op een rijtje te zetten?
Ik denk dat de evangelist onze gedachten wil richten op de eerste woorden van de Bijbel, toen God de wereld schiep. Op de zesde dag werd de mens geschapen. Dan klinken de woorden: ‘En God zag alles wat Hij gemaakt had, en zie, het was zeer goed. Toen was het avond, geweest en het was morgen geweest: de zesde dag’ (Gen. 1: 31). Zeer goed! Wat is ervan terecht gekomen? Het blijspel werd een drama. Nu laat Hij opnieuw van zich horen, nu komt Hij zelf om een nieuw begin te maken. De schepping komt uiteindelijk terecht, maar het gaat door de diepte, door de dood heen.

Wie een beetje thuis is in de Bijbel weet dat een berg, wat daarop gebeurt, altijd een crisis betekent, een oordeel. Hoogte en diepte zijn steeds met elkaar verbonden. Abraham en zijn zoon op de berg Moria. Mozes op de Sinaï met de woorden van het verbond, maar de doden dans rondom het gouden kalf is in volle gang. Elia op de Karmel, maar de nepgoden, de baäls doven bijkans alle lichten, zaaien dood en verderf.

Wat gebeurt hier, op deze berg? ‘Zijn gedaante veranderde voor hun ogen, zijn gelaat straalde als de zon en zijn kleren werden wit als licht’. Wat wil dit toch zeggen? Een mens gaat erbij stotteren, maar dat is geen schande.
Licht en luister zijn eigen aan de wereld van God. Zo heeft Mozes ooit, ook op een berg, de nabijheid van God ervaren. Van de naglans straalde de huid van zijn gelaat, zijn gezicht, toen hij de berg afdaalde. En ook Elia, als een wanhopig mens op de vlucht, kwam uiteindelijk bij een berg, waar de Hoog-Heilige taal en teken van Zich gaf. En dan lezen we van de een profeet: ‘hij omwond zijn gelaat met zijn mantel’.
Op die beide dienaren, Mozes en Elia, komen we straks nog terug. Maar eerst de vraag, die hier een antwoord krijgt: wie is Jezus werkelijk? Vandaag de dag is die kwestie opnieuw pijnlijk actueel. Het spookt in de kerk en in de theologie, vooral ten aanzien van de gestalte, het geheim van Jezus. Ik word van al die verhalen niet vrolijk, om het heel onderkoeld te zeggen. Naar mijn besef staat het hart van het Evangelie, de kern van de Zaak op het spel. Hij is niet een voorbeeldig mens, niet de hoogste, de beste van onze soort. Hij is niet de goeroe, de leraar die de weg naar binnen of naar boven wijst. Ik word ziek van al die religieuze hutspot die talloze theologen bekokstoven. In deze Ene hebben we met God zelf te maken, ook als Hij afdaalt naar de laagvlakte, als Hij de weg gaat van het kruis. In al dat donker gaat Zijn licht, Zijn luister wel schuil, maar het is nooit en nergens afwezig. Het heeft enorme consequenties voor ons beeld, ons belijden van God. Hij is ten diepste de Verworpene, de Gekruisigde, de Lijdende liefde. Zo is Hij altijd geweest, vanaf het begin van de Schepping. Het Nieuwe Testament komt niet ineens uit de licht vallen. Die kromme, duivelse overtuiging heeft de weg gebaand voor Adolf Hitler en de moord op miljoenen Joden. Zo nauw luistert en zo praktisch is het goede verstaan van de Schrift. Ketterij is dodelijk!

‘En zie, hun verschenen Mozes en Elia, die met Hem spraken’. Waarom die twee, Mozes en Elia? Mozes, de man van de wet, de wegwijzer ten leven in deze dolle, dwaze, op hol geslagen wereld. En Elia, de man de profetie, van het broodnodige woord op het juiste moment. Het Oude Testament, het eerste deel van de Bijbel, wordt ook wel genoemd: de wet en de profeten! Mozes en Elia, met deze Ene in gesprek. Al die woorden, van Genesis tot Maleachi, komen samen in deze Ene, die ze nog eens uitlegt met Zijn eigen leven, ook met Zijn eigen dood. Geen nieuwe God dus, maar dezelfde die de wereld in het aanzijn riep, die Abraham wegriep uit Ur, die Zijn volk bevrijdde uit Egypte, die profeten zond om mensen te bewaren bij krijgt de chaos vrij spel.

Waarover spraken zij, die drie daar op een berg? Het is niet geboekstaafd, maar de goede verstaander heeft meer dan een vaag vermoeden. Het ging zeker niet over een vlucht naar hogere sferen, ver van de barre, boze wereld. Ze spraken over de weg naar beneden en van daar de laagvlakte in. Wie God werkelijk is, ontdek je niet door omhoog te klimmen, maar door af te dalen, tot aan een kruis. De evangelist Lucas schrijft, in zijn versie van dit gebeuren: zij spraken met Hem over de uitgang, de exodus staat er, die Hij te Jeruzalem zou volbrengen. Dat is een opmerking die hout snijdt, kruishout zelfs. De exodus, de uittocht uit de slavernij van schuld en dood, van wanhoop en vertwijfeling, van duisternis en demonie. Dat staat te gebeuren. En net als bij die eerste uittocht uit Egypte, wordt het Paaslam geslacht en moet je reisvaardig zijn: de staf in de hand, de kleren opgeschort om ongehinderd te kunnen gaan.

Zopas noemde ik John Bunyan en zijn pelgrimsreis naar de eeuwigheid. De omstanders op de berg zijn met zaak verlegen, alles behalve reisvaardig. Zij willen deze momenten vasthouden, tenten opslaan. Hadden ze die dan bij zich? Wilde Petrus die ijlings beneden halen? Of dacht hij, te goeder trouw, aan de tabernakel, die ook een soort tent was? Zo woont God bij de mensen, dacht hij misschien. Op een berg, boven de aarde, de hemel dichtbij. Zoveel mensen vallen in wezen Petrus bij. Allerlei stemmen en stromingen die in deze vermoeide tijd de weg omhoog wijzen: mystieke ervaringen, godsdienstige ruimtevaart, religieuze trips. Al die –ismen, socialisme, communisme, liberalisme, kapitalisme, de hele ratteplan is op niets uitgelopen. Het is allemaal lood om oud ijzer, in welke kleur dan ook verpakt: rood, groen, paars. Wegwezen, omhoog, al dan niet met behulp van geestverruimende middelen.

We worden in de rede gevallen: ‘Terwijl hij nog sprak, zie, daar overschaduwde hen een volk, en zie, een stem uit de wolk zei: Deze is Mijn Zoon, de Geliefde, in wie Ik mijn welbehagen heb; hoort naar Hem’. Het lijkt op, misschien is het in wezen ook wel hetzelfde als de geloofsbelijdenis van Israël, tot op de dag van vandaag uitgesproken: ‘Hoor Israël, de HERE is onze God, de HERE is een! Deze is Mijn Zoon, hoort Hem’. Een soortgelijke stem klonk aan het begin van het Evangelie met vrijwel dezelfde woorden. Het was bij de Doop. Hier opnieuw dus, in het midden. En later, aan het eind van het Evangelie klinkt het weer, in de schaduw van het kruis, uit de mond van een vreemdeling, een Romeinse officier: ‘Waarlijk, deze mens, Zoon van God!’

Jezus gaat bergafwaarts. God is niet zozeer in den hoge, als wel in de laagvlakte. Als Hij daar niet te vinden is, dan is het Evangelie echt wereldvreemd. Ook in de laagvlakte is Hij vol licht en luister, ook al zie je er weinig of niets van. Soms flitst het even op, genoeg om het spoor niet kwijt te raken.
Onder, aan de berg, wacht een wanhopige vader met zijn doorzieke kind. Aan die twee mensen en aan de omstanders, als ze het zien willen, wordt zichtbaar wie Jezus werkelijk is. Later volgen er nog meer: de vrouw met de albasten kruik, vol kostbare olijfolie; Bartimeüs, de blindeman, de enige die echt ziende was, helderziende; de moordenaar aan het kruis; de Romeinse hoofdman. Dat wonderlijke clubje, Jan Rap en z’n maat, armoedzaaiers bij de gratie Gods, is de kerk in een notendop.

‘Hoort naar Hem!’ Dit Woord, het Woord van deze drieënige God, is de eeuwen en de landen doorgegaan. Het zoekt de breedte van de aarde – vandaar zending en evangelisatie – , het zoekt de diepte van de pijn, het verdriet, de zorgen waarin mensen verkeren – vandaar het diaconaat en de pastorale zorg – het zoekt een ruimte, stijlvol en geschikt, om het ter harte en ter hand te nemen, om het uit leggen, om elkaar op te scherpen – vandaar de kerkrentmeesters. Kortom, het zoekt mensen waar ze zijn. De kerk is vooral een luisterplaats. Niet omdat de dominee het woord voert, maar omdat het Woord van God altijd en overal voorrang heeft. Het is, op het eerste gezicht, weinig spectaculair. Dat zegt trouwens weinig of niks. In de loop van de eeuwen, de jaren, hebben we met schade en schade geleerd: alle spektakels zijn in wezen loos lawaai, gebakken lucht. Alleen het Woord van God houdt eeuwig stand, Jezus Christus, sprekend God, is gisteren en heden dezelfde, en tot in eeuwigheid. Amen.

===   ===   ===

Mattheüs 18: 21-35
Gehouden op:
*Zondag 12 september 1999, 19.00 uur te Beekbergen
Bijbellezing: Genesis 4: 23-24; Mattheüs 18: 21-35

‘God is licht en in Hem is helemaal geen duisternis’, schrijft een apostel. Dat wil ook zeggen: buiten Zijn lichtkring wordt het eerst schemerdonker en verder heerst er een verstikkende duisternis. De Bijbel spreekt duidelijk en vol vervoering over dit licht, maar aanduidenderwijs en met grote huivering over de duisternis. In het licht klinken en blinken woorden als vergeving, verzoening, vrede, maar aan de donkere rand doemen woorden op als: oordeel, straf, ondergang.
Je kunt te veel weten, willen weten, denken te weten over deze donkere sferen, zoals in bepaalde, met een ongelukkige term ‘ultra zware’ kringen gebeurt. Ik moet dan steeds denken aan de woorden van de oude professor Gunning: ‘De duisternis van de verwerping is mij alleen maar duister’.
Anderzijds ben ik ook allergisch en beducht voor al die mensen die alleen maar bloemen plukken in het veld van de Bijbel en een boeket samenstellen dat zij zelf mooi vinden. Dan doen we schromelijk en schandelijk te kort aan de ernst van het Evangelie en wisselen we de Eeuwige God tot onze eigen schade in voor de lieve heer, die bij alles maar wat goedaardig glimlacht en in het ergste geval wel vergeeft en vergeeft, omdat Hij dat als vak heeft.

Het licht van de vergeving en als uiterste grens de duisternis van de verwerping komen indrukwekkend aan de orde in de gelijkenis die op deze zondag aan de orde is.
Vanmorgen hebben we één en ander verteld over de aanleiding, vooral over de vraag van Petrus: Hoe vaak moet ik mijn broeder vergeven? Zelf reikt hij een antwoord aan dat al veel verder gaat dan het gewone, door de rabbijnen voorgeschreven: tot zevenmaal toe? Een vergeving, drie keer herhaald, gold als uiterste grens in die dagen. Meer kon en mocht je redelijkerwijs en ook gelovenderwijs niet van elkaar verlangen.
Grensverleggend zoeken: niet drie, maar zeven maal? Het antwoord van Jezus is geen getal meer dat berekend kan worden, maar een atmosfeer, een dampkring van God, waarin geleefd wordt: zeventig maal zeven maal. Grenzeloze royaliteit? Onbeperkte genade? Er is een grens, huiveringwekkend, als die kostbare genade goedkoop wordt gemaakt. Vandaar die gelijkenis.

Een heer, een knecht en nog een knecht. De eerste knecht wordt ter verantwoording geroepen. Hij staat in het krijt voor tienduizend talenten. Een onvoorstelbaar hoog bedrag. In onze geldwaarde omgerekend komt het ongeveer overeen met 40 miljoen gulden. Ten einde raad smeekt de knecht de heer om uitstel. Onmogelijk om dit bedrag ooit terug te betalen, maar de angst geeft mem dit in de mond: ‘Heb geduld met mij en ik zal u alles teruggeven’. Maar… ongehoord wonder – hem wordt alles kwijtgescholden. Hij krijgt gratie vanwege de genade van de heer. Voortaan heeft zijn leven alleen maar zin voor zover het een echo, een weerspiegeling is van deze genade, deze vergeving.

Tweede bedrijf: knecht – medeknecht. De laatste staat bij de eerste in de schuld voor honderd schellingen, weer omgerekend naar ons patroon: ongeveer 40 gulden. Vergeleken met het eerste bedrag is het bij wijze van spreken een halve cent, om precies te zijn: niet het tiende, niet het honderdste, maar het vierhonderdduizendste deel!
Betalen broeder! Het weerwoord, dat die ene knecht toch bekend in de oren moest klinken, omdat het even tevoren zijn eigen woorden waren: ‘Heb geduld met mij en ik zal u betalen!’ Doch hij wilde niet, maar ging heen om actie te voeren; hij zette hem gevangen totdat hij als gevangene door arbeid of zijn familie door loskoop alles betaald zou hebben.

Derde bedrijf: opnieuw de heer en opnieuw de eerste knecht. Er gebeurt iets vreselijks: zoals de heer de schuld ongedaan maakte, zo maakt hij nu de kwijtschelding ongedaan. Niet omdat hij grillig, onberekenbaar zou zijn, maar vanwege de levenspraktijk van de knecht. Hij heeft getoond dat hij de vergeving niet waardig is en daarom keert het geschenk terug naar de oorspronkelijke eigenaar. ‘En zijn meester werd toornig en gaf hem over in de handen van de folteraars, totdat hij hem al het verschuldigde betaald zou hebben’.
Totdat…! Waar is het einde? Als je deze woorden niet met een korreltje zout, maar echt serieus neemt, dan moet je spreken van eeuwige straf, verwerping voorgoed. ‘Alzo zal ook mijn hemelse Vader u doen, indien gij niet, een ieder zijn broeder, van harte vergeeft!’

Een gelijkenis. Waar lijkt het op? Die laatste regel onthult duidelijk het geheim. ‘Alzo zal ook mijn hemelse Vader…’. En die knecht, dat ben jij, begenadigde mens. Vergeving is nooit goedkoop. Vanmorgen heb ik de woorden gebruikt: het gelag betalen. Wie vergeeft, betaalt het gelag. Dat is een heenwijzing naar, een gelijkenis van God, zoals Hij in het gewaad van de Heilige Schrift, ten diepste in het gelaat, de gestalte van Jezus de Christus, tot ons komt.
Niet de vervuiler, maar de vergever betaalt. Vraag niet wat het Hem kost. Of liever, vraag het maar wel, want dit vragen maakt vrij! De geschiedenis van God met de mensen, met Zijn volk Israël en daarachter voor alle volkeren van de wereld, is een weg van zich vernederen, van geven, geven, totdat Hij ten slotte Zichzelf weggeeft. Hij bevrijdt ons van de last van het verleden, van de schuld die we tegenover Hem hebben, door Zelf het gelag te betalen.
De apostel Paulus zegt, zingt daarvan: ‘Hem die geen zonde gekend heeft, heeft God voor ons tot zonde gemaakt, opdat wij zouden zijn gerechtigheid Gods in Hem’. Het is de vreemde vrijspraak – vreemde, omdat ze van God komt –de vreemde vrijspraak die klinkt over ons verloren, ten dode gedoemde bestaan. Deze kostbare genade is de grond en ook de zin van ons bestaan. We zijn begenadigde zondaars, tot leven geroepen stervelingen. Geloven in God betekent niet, althans niet in de eerste plaats, dat we een aantal opvattingen huldigen, een serie regels onderschrijven, maar dat we God op Zijn Woord geloven, deze vreemde vrijspraak laten gelden.
In plaats van te vragen naar het einde: ‘Hoe vaak? Waar blijf je dan?’ zullen we ons beraden op, ons verheugen over dit begin, dit initiatief van God. Dan zullen we steeds opnieuw en van harte leren de ander te vergeven. Wat van ons gevraagd wordt, is maar een fractie, een schijntje van wat ons geschonken is en wordt. Maar deze fractie – het vierhonderdduizendste deel bij wijze van spreken – is bepalend voor ons leven, is zelfs van eeuwig gewicht.

Vanmorgen hebben we ons afgevraagd waar en hoe die vergeving zich uitwerkt in ons kleine leven en in de kring van de gemeente. Ik heb toen toegezegd vanavond iets te vertellen over het boek ‘De Zonnebloem’ van Simon Wiesenthal. Die toezegging kan ik, bij nader inzien, niet inlossen en moet maar wachten op een andere tijd en plaats. Het gaat over de vraag of je als Jood een Duitser kunt vergeven wat je elkaar, als volk, hebt aangedaan. Het is geen theoretische vraag, maar een vraag die aan Wiesenthal door een Duitse soldaat, die stervende was, gesteld is.
Deze woorden van het Evangelie sturen mij, al luisterend en ermee worstelend, een andere kant op, waarmee ik ook begonnen ben. ‘God is licht en in Hem is helemaal geen duisternis’. We tasten aan de rand. Niet om ongepast nieuwsgierig te zijn, niet om meer te willen weten dan ons te verstaan is gegeven, maar vanwege de ernst van het Evangelie. De donkere rand, de duisternis van – wie een beter woord weet, moet het maar zeggen – van de hel.
Ik denk aan de woorden van Kaj Munk, een Deense dominee, schrijver, verzetsstrijder, door de Duitsers doodgeschoten, ergens in het land dat hem zo lief was. Hij schrijft: ‘Als ’t toch waar is, dat er een plaats is, waar de worm niet sterft en waar het vuur niet dooft, een plaats van geween en tandengeknars? En waarom zou dat niet waar zijn? Hier op aarde is het leven immers reeds een hel, waarom zou er daar in de eeuwigheid geen hel kunnen zijn? (…) Het zijn niet de grote zondaars, maar de halve lafaards, die met z’n allen de voedingsbodem vormen voor het Boze hier op aarde en die het vuur in de hel in ’t leven houden’. Kaj Munk… De halve lafaards, dat zijn zij die uiterst gulzig zijn om zelf vergeving te ontvangen, maar uiterst gierig om dit genadige geschenk voor te leven en door te geven. Pas dat eens toe op je eigen levenspraktijk. Van ieder Bijbelwoord geldt: Uw zaak is aan de orde!
Zoveel gehoord en bezongen in de kerk, zondag aan zondag. Binnen de lichtkring van de Hoog-Heilige, de Eeuwig-Trouwe, komen we met al onze schuld en schande aan de dag, aan het licht. De vreemde vrijspraak is de enige grond onder onze voeten, het hart van ons bestaan. Maar buiten de kerk gaan we meestal over tot de orde van de dag, het schema van deze wereld.

Het Evangelie is een Goede, Blijde Boodschap, maar dat is iets anders dan een vrijblijvend Verhaal. Onze voorouders spraken over het eeuwig wel en het eeuwig wee en andere termen die de ontzagwekkende ernst van Evangelie verwoorden. Ik denk dat ze per saldo gelijk hebben omdat de Bijbel zelf deze wegen, de wijzen van spreken aanduidt. Laten we niet met termen als ‘zwaar’ of ‘licht’ of ‘midden-gewicht’, ‘rechtzinnig’ of ‘vrijzinnig’, ‘conservatief’, of ‘progressief’ gaan schermen, want die woorden zijn veelal een rookgordijn waardoor de werkelijkheid versluierd wordt. Laten we liever naar een knecht luisteren die er meer van begrepen heeft dan die ene knecht uit de gelijkenis. Ik bedoel de dichter Willem de Mèrode, die zijn leven lang ten dode toe, geworsteld heeft met de last en het leed van zijn bestaan:

‘Die nooit verdwaasd Uw wetten heeft geschonden
Die nooit verloren ging in schaamt’ en zonden
Wat weet hij van Uw goddelijk geduld?
Uw diepste liefde heeft hij nooit gevonden’.

En later we nog meer luisteren naar de Meester, de Heer, die ons, ondermeer, leerde bidden:

‘en vergeef ons onze schulden gelijk’ – dat is in het spoor waarvan – ‘ook wij vergeven onze schuldenaren’. Amen.

===   ===   ===

Mattheüs 28: 16 – 20
Gehouden op:
Zondag 14 mei 1972, 13.30 uur te Abbega.
Bijbellezing: Mattheüs 28: 16 – 20

Ieder mens droomt weleens dat alles anders zou zijn dan het in werkelijkheid is. Als ik nou eens rijk was, dan zou ik…. Ik zou dit graag willen hebben en dat. Of, als ik het voor het zeggen had, nou dan… Als ik nou eens werkelijk de baas was in deze wereld en alles kon… Wat zou ik dan doen? Het is natuurlijk moeilijk in te denken dat het werkelijk zo was, maar stel je voor. Als ik het voor het zeggen had, nou dan… Ik kan wel een paar dingen noemen. Dingen die mij het zwaarst op de maag liggen en die mijn hart telkens weer pijn doen.
Ik zie mensen in oorlog leven. Ze worden opgejaagd als beesten. Ze kunnen nooit eens een nacht rustig slapen. Ik zie de trekken van de angst op hun gezicht getekend. Ik zie de wanhoop en het verdriet uit hun ogen staren. Ik zie een vader vluchten met zijn dode kindje in de armen. Ik zie een moeder in de puinhopen, waar eens een huis stond, zoeken naar de verkoolde lichamen van haar kinderen. Als ik het voor het zeggen had, nou dan… Dan maakte ik een eind aan dat vechten, dat moorden, dan zorgde ik dat er niet meer tranen vloeiden.
Ik zie mensen in een ziekenhuis. Mannen en vrouwen, jongens en meisjes, en ook heel kleine baby’s. Sommigen gaan na een paar weken weer gezond en wel naar huis. Maar anderen blijven maar liggen, zonder dat er een spoor van verbetering te bekennen is. Achter de deur kijken de dokteren en zusters bedenkelijk en schudden hun hoofd. Als ik het voor het zeggen had, nou dan … Als ik nou eens werkelijk de baas was in deze wereld, en alles kon… Dan zou ik al die mensen stilletjes beter maken, zodat ze weer blij en vrolijk verder konden leven. Ik zou de ziekenhuizen en inrichtingen ombouwen tot speelplaatsen voor kinderen, tot ontmoetingsplaatsen voor ouderen.
Ik zie mensen die zelf gezond zijn, die gelukkig zouden kunnen leven. Maar ze hebben iets meegemaakt waardoor ze gewond, gekneusd en gebroken door het leven gaan. Er is geen dokter die daar een medicijn voor kan geven, hoe graag hij ook zou willen. Anderen zijn teleurgesteld of zelf verbitterd, omdat hun hoop vervlogen is, hun verwachting de bodem werd ingeslagen. Als ik het voor het zeggen had, nou dan… Dan zou ik deze gewonde, gekneusde mensen genezen, zodat er weer een glans kwam in hun doffe ogen, zodat ze weer bevrijdend konden lachen.
Als ik het voor het zeggen had, nou dan… Ja, ik zou misschien een heleboel goede dingen doen, waardoor de mensen blij zouden worden. Ik zou een eind maken aan oorlog, ziekte en leed, angst en tranen. Al dromend en pratend denk ik bij mezelf: ik heb toch wel een erg goed hart, in ieder geval beter dan al die mensen die het nu voor het zeggen hebben. Maar als ik helemaal eerlijk ben, dan moet ik nog meer zeggen, al vloeit me dat niet zo gemakkelijk over de lippen. Er is ook een andere kant in mij, die ik wel zoveel mogelijk verberg en camoufleer, maar die toch telkens weer de kop opsteekt. Als ik helemaal eerlijk ben, dan moet ik bekennen, dat ik eigenlijk ook wel een klein beetje een egoïst ben. Ondanks mijn mooie woorden en schone plannen denk ik – als het erop aan komt – meer aan mijzelf dan aan een ander. Het is wel moeilijk om dat te zeggen, maar eerlijk is eerlijk, die woorden van een leerboek, de Heidelberger Catechismus zijn misschien toch waar, meer dan ik toe wil geven: ik ben van nature geneigd om God en mijn naaste te haten. Dat is niet zo vleiend en strelend, maar ik denk toch dat die woorden de werkelijkheid aardig goed weergeven.
Als ik het voor het zeggen had, nou dan… Misschien is het toch maar beter voor mijzelf en veiliger voor de mensen, dat ik het niet voor het zeggen heb. Ik zou misschien wel een paar goede dingen doen en ondertussen zou ik bescheiden rondkijken of de mensen mij niet geweldig vinden. En voor de rest….., als ik helemaal eerlijk ben…, ik zou waarschijnlijk nog meer brokken maken dan er nu al zijn. Op de lange duur zou de wereld er echt niet beter uitzien als ik het voor het zeggen had, als ik werkelijk de baas was. Want het gaat met macht precies zoals met geld: wie een beetje heeft, probeert steeds meer te krijgen. Macht smaakt naar meer. Als mensen, en ik ben geen uitzondering, eenmaal de smaak te pakken hebben, dan zijn ze niet te verzadigen. De bewijzen zie ik om me heen en bij mezelf, iedere dag weer. Met de krant, met de televisie, met mijn eigen hart, kom ik geen stap verder.
Als ik nu de Bijbel lees en naar het Evangelie luister, dan doe ik een ontdekking die ongekend en ongehoord is. Daar wordt verteld over iemand, die het werkelijk voor het zeggen heeft, iemand die alle macht heeft, in hemel en op aarde. Dat klinkt interessant, maar ook wel een beetje huiveringwekkend: alle macht, in de ganse kosmos. Hoe kan dat? Hoe is dat mogelijk geworden? En dan, met vrees en beven, de vraag: hoe wordt die macht gebruikt?
Ja, het is allemaal heel erg merkwaardig. Deze woorden worden gezegd van de Here Jezus. Hij heeft die macht niet stukje bij stukje bijeen verzameld, totdat Hij ten slotte de top bereikte. Op het eerste gezicht en op het eerste gehoor is het juist andersom gegaan. Hij heeft Zijn macht steeds meer afgelegd, is steeds machtelozer geworden. Dat begon al bij het allereerste begin. Hij werd door God gezonden, was zelfs aan God gelijk, maar Hij werd geboren in een beestenstal. Met de woorden van de grote apostel Paulus: ‘Hij heeft Zich ontledigd, Zich vernederd’. Dat is steeds verder gegaan in Zijn leven. Hij werd niet steeds machtiger, maar Hij werd steeds zwakker voor het oog van de mensen. Hij liet Zich uitlachen, Hij liet Zich opjagen als een ontheemde, Hij liet Zich zelfs uitdossen als een clown, met een doornenkroon en een koningsstaf. De mensen lachten Zich letterlijk dood. Hij liet Zich ten slotte aan een kruis slaan. Machtelozer kan het niet. Weer met de woorden van onze grote broeder Paulus: ‘Hij vernederde Zich tot in de dood, ja de dood aan een kruis’. Toen viel het doek, en de mensen dachten dat het voorbij was. Maar ze hadden buiten God gerekend, die langs deze weg van vernedering, lijden en dood, Zijn plannen ten uitvoer bracht: vergeving, vrijheid, vreugde, leven.
Want deze vernederde, uitgelachen, bespotte, gekruisigde Jezus, werd opgewekt uit de doden. Toen niemand meer aan Zijn kant stond, toen bleek dat God wel aan Zijn kant stond. Hij gaf Hem voor eeuwig gelijk. Hij liet Hem delen in Zijn majesteit en verhevenheid, buiten de grijpvingers van mensen, onafhankelijk van hun toejuichingen of afkeuringen. Of mensen nu schreeuwen of schoppen, razen of tieren: deze voor het oog machteloze Jezus heeft voor eeuwig gelijk. Want God staat aan Zijn kant. Daarom kon Hij zeggen: ‘Mij is gegeven alle macht in hemel en op aarde’. Mij is gegeven …! Ik heb het niet geroofd ten koste van alles en allen, maar het is Mij geschonken, Mij toevertrouwd, ten gunste van alles en allen.
Ten gunste van alles en allen? Dat zou natuurlijk wel fijn zijn, maar is dat waar? Kijk eens om je heen? Zie je dan niet wat er gebeurt? Als ik het voor het zeggen had, als ik eens werkelijk de baas was, nou dan… Dat kan ik natuurlijk weleens in een opwelling denken, maar aan de andere kant is het misschien toch maar beter en veiliger dat ik het niet voor het zeggen heb. Want ik ben en blijf, als het erop aankomt, een egoïst. Ondanks mijn mooie woorden, ondanks mijn mooie plannen. ‘Mij is gegeven’. Alle macht berust nu bij iemand, die alles was en is, behalve een egoïst. Hij cijferde Zichzelf volledig weg. Hij offerde Zich op voor de mensen. Hij vernederde Zich tot in de dood: ja de dood aan een kruis, een vloekhout, een schandpaal. Toch maar het beste dat alle macht bij Hem berust. Hij kent geen misbruik, omdat Hij geen zonde kent.
Maar toch blijft die vraag steken: ten gunste van alles en allen? Waarom dan….? Als u denkt dat ik deze vragen kan oplossen, dan moet ik u teleurstellen. Het gebied van het leed, de angst, de dood, is donker en duister. Maar vanuit het Evangelie flitsen toch enkele lichtstralen door al deze duisternis; licht, waarbij te leven valt.
‘Mij is gegeven alle macht in hemel en op aarde’. Maar Jezus gebruikt haar niet om korte metten te maken. Hij heerst niet met harde hand, niet met gebalde vuist; maar voorlopig nog met een zegenende, doorboorde hand. Hij laat Zich nog steeds terugdringen en tegenspreken, hoewel Hij de sterkste is. De machten van duisternis, angst en dood heersen nog steeds, maar hun macht is begrensd. Ze hebben geen toekomst meer, geen levensvatbaarheid, omdat ze de genadeslag al gekregen hebben. Ieder die het nog houdt met dingen, die door Jezus al veroordeeld zijn, die strijdt voor een verloren zaak.
Waarom dan dit geduld, dit uitstel, deze terughoudendheid in de heerschappij van Jezus? Met alle risico’s en pijnlijke gevolgen van dien? De enige reden daarvoor kan zijn: om ruimte te scheppen, tijd te maken voor de verkondiging van het Evangelie, het werk van de Geest, totdat Hij wederkomt. Daarom zei Jezus: ‘Gaat heen, verkondigt het Evangelie! Want alle mensen moeten deze blijde boodschap horen. Want alleen op grond van deze boodschap kunnen ze in vreugde leven en met verwachting sterven. Dan zijn de vragen niet opgelost, de raadsels blijven bestaan, maar het wordt alles omsloten door een belofte waardoor alles uit te houden is. Zo heeft Jeremia het uitgehouden in al zijn aanvechtingen en twijfels. Hij werd omsloten door de belofte van God: ‘Ik ben met u om u te helpen en te bevrijden, luidt het Woord des Heren’.
Zo hebben de discipelen het uitgehouden, ondanks alles. Zij werden gedragen en omsloten door de belofte, die ook voor ons geldt: ‘Ik ben met U alle dagen, tot aan de voleinding der wereld’. Dat is de belofte van Hem die Woord houdt, die voor altijd gelijk heeft, die in Zijn barmhartigheid en geduld zei: ‘Mij is gegeven alle macht, in hemel en op aarde’. ‘Wees dan niet benauwd, niet angstig, want Ik ben met U’. Amen.

===   ===   ===